شیر ضد زلزله گاز

شیر ضد زلزله گاز، شیری که در حین وقوع زلزله به صورت اتوماتیک، جریان گاز را قطع می کند. آتش سوزی و انفجار یکی از عوامل آسیب رسان و غیر ایمن در لحظه های پس از وقوع زلزله و بخصوص زلزله های شدید است. به طور مثال در سال ۱۹۸۹ در سن جوس کالیفرنیا زمین لرزه ای به وقوع پیوست که نشتی گاز پس از آن توانست آتش سوزی مهیبی را شکل دهد و بر اثر این آتش سوزی ۴۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند. این آمار جدا از آمار کشته شدگان در زمان وقوع زلزله است. بنابراین خطوط انتقال گاز یکی از مهم ترین عواملی هستند که باید پیش از وقوع زلزله توجه ویژه ای نسبت به آن ها داشت.

خطوط انتقال دهنده گاز جزء لاینفک سیستم شهرنشینی هستند و انشعابات این خطوط را در تمامی خانه ها و ساختمان ها مشاهده می کنیم. در صورت وقوع زلزله (بخصوص زلزله های مخرب) این خطوط یا از مسیر خود خارج شده و دچار انحراف و شکستگی می شوند و یا اینکه با ریزش آوار دچار نشتی های گسترده خواهند شد. ساختمان ها و دیوارهای قدیمی اولین سازه هایی هستند که در صورت وقوع زلزله در خطر تخریب قرار دارند. این سازه ها در صورت ریزش بر روی خطوط لوله ی گاز، آب و یا سیم های برق سقوط می کنند. پس از نشتی گسترده گاز در سطح شهر و بخصوص در نقاطی که با تخریب بیشتری همراه اند، تنها به مقدار اندکی گرما و اکسیژن نیاز است تا منطقه ی آسیب دیده و چه بسا کل شهر در شعله های آتش بسوزد. بدیهی است که وسعت خسارت در چنین شرایطی می تواند بر میزان امدادرسانی توسط آتشنشانی تأثیر بگذارد و میزان آتش سوزی را بیشتر و بیشتر کند.

ویرانی بر اثر زلزله

تهران – زلزله – نشت گاز

یکی از شهرهایی که خطر نشت گاز پس از وقوع زلزله، تمامی پایبست ها، افراد و زیرساخت های آن را تهدید می کند، شهر تهران است. تهران شهری است که بر روی نهشته های آبرفتی کواترنر بنا شده است. بررسی ها نشان می دهد، گسل های لرزه زا، کواترنر و همچنین صدها گسل کوچک در بستر شهر تهران واقع شده است و با توجه به تاریخچه ی زلزله نگاری این شهر، احتمال وقوع زلزله ای با بزرگی بیش از ۷ ریشتر در آن وجود دارد. بسیاری از نقاط تهران و بخصوص نقاط جنوبی این شهر دارای بافت فرسوده و قدیمی است و نگرانی در مورد وقوع زلزله ی احتمالی تا حد زیادی به این بافت مربوط می شود.

نامقاوم بودن بسیاری از ساختمان ها در بافت فرسوده ی شهر تهران احتمال نشت گاز پس از وقوع زلزله را افزایش می دهد. زیرا تخریب این بناها و سقوط آن ها بر روی خطوط انتقال دهنده ی گاز حتمی است. برخی از خطوط اصلی انتقال دهنده ی گاز بر روی گسل ها و یا در نزدیکی آن ها امتداد یافته اند.  

بررسی ها حاکی از آن است که منطقه ی ۲۰ شهر تهران، آسیب پذیرترین منطقه در برابر زلزله است و احتمال آتش سوزی در پی نشت گاز در این منطقه بیش تر است.

در زیر چند نمونه از آتش سوزهای مهیب را در پی نشت گاز پس از وقوع زلزله مشاهده می کنید و باید بدانید که نشت گاز و آتش سوزی پس از زلزله، امری با احتمال کم و اتفاقی نیست بلکه در قرن بیستم میلادی کشته های بسیاری را بر جای گذاشته است.

آتش سوزی بر اثر نشت گاز

• سن فرانسیسکو ۱۹۰۶
• توکیو ۱۹۲۳
• کالیفرنیا ۱۹۷۱
• نورتریج ۱۹۹۴
• و …

به منظور جلوگیری از نشت گاز پس از وقوع زلزله، شیر ضد زلزله گاز طراحی و تولید شده است. استفاده از این شیرها بر روی خطوط لوله ی گاز موجب می شود تا در حین وقوع زلزله، جریان گاز به طور خودکار قطع شود و پس از تخریب لوله خطر آتش سوزی وجود نداشته باشد.

شیر ضد زلزله گاز

این شیرها دارای ساختار خاصی هستند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. شیر ضد زلزله گاز در مواقع عادی و خارج از شرایط زلزله باز است (normally open). این بدین معنی است که با باز بودن شیر، جریان گاز برقرار خواهد بود. اما در صورت وقوع زلزله شیر به صورت اتوماتیک بسته می شود و برای باز کردن جریان آن نیاز به تنظیم دستی خواهد بود (manually reset). البته تنظیم مجدد و باز کردن دوباره ی شیر تنها توسط مأمورین شرکت گاز و یا مأمورین مجاز انجام خواهد شد.

شیر ضد زلزله گاز به دو نوع الکتریکی و مکانیکی تولید شده و بر روی خطوط لوله نصب می شوند. این شیرها به میزان خاصی از لرزش در زمان زلزله، حساس هستند و در صورتی که بزرگی زلزله به مقدار حساسیت این شیرها نزدیک باشد، جریان گاز با بسته شدن شیر مسدود می گردد.

شیرهای قطع کن گاز ضد زلزله را با توجه به موقعیت نصب بعد از رگلاتور یا کنتور و در ورودی ساختمان نصب می کنند.

شیرهای ضد زلزله گاز مکانیکی

این شیرها به صورت مکانیکی بسته می شوند و دارای محفظه ای هستند که درون آن جسم گوی شکلی وجود دارد. این گوی پس از وقوع زلزله هایی به بزرگی ۴ ریشتر یا بیشتر به صورت اتوماتیک می چرخد و مسیر حرکت گاز را مسدود می سازد. مکانیسم حساس به لرزش در این شیرها وجود دارد و پس از وقوع زلزله این سیستم فرمان بسته شدن شیر را به میله ی شیر صادر کرده و از این طریق است که گوی مرکزی شیر به چرخش درآمده و مسیر گاز را مسدود می سازد.

شیرهای ضد زلزله گاز الکتریکی

می توان گفت این شیرها با استفاده از پیش لرزه های زلزله عملکرد مسدود سازی جریان گاز را انجام می دهند. امواجی که بین ۱۰ ثانیه تا ۱ دقیقه قبل از وقوع زلزله به وجود می آیند، امواج P نام دارند و شیر ضد زلزله گاز از نوع الکتریکی قادر به درک این امواج می باشد. درون این شیرها سنسوری وجود دارد که حساسیت بسیار زیادی نسبت به این دست لرزش ها دارد و به محض حس کردن این امواج جریان گاز را مسدود می سازد.

شیر ضد زلزله گاز (حساس به لرزش)

اجزای تشکیل دهنده شیر ضد زلزله گاز

عمل کننده: این بخش فرمان قطع گاز را از سنسور دریافت کرده و بخش مسدود کننده ی جریان را فعال می سازد.

دستگاه شیر: مجموعه ی حسگرهایی را دربر دارد که قطع جریان گاز را بر عهده دارند.

وسیله حسگر: این قطعه لرزش های حاصل از زلزله و یا امواج P پیش از زلزله را شناسایی می کنند.

وسیله قطع کننده: این قطعه نیز فرمان را از حسگر فرمان دریافت کرده و جریان گاز را قطع می کند.

نگهداری از شیر ضد زلزله گاز

این شیرها نیازی به تعمیرات مکرر و اصول نگهداری خاصی ندارند. بدنه ی این شیرها را مقاوم به رطوبت و شرایط جوی می سازند تا دچار خوردگی و پوسیدگی نشود. در صورت خرابی این شیرها باید با شرکت مربوطه تماس حاصل فرموده و مشکل شیر را اعلام کنید. کارشناسان مربوطه به محل اقامت شما اعزام خواهند شد و اقدامات تعمیری را بر روی شیر انجام خواهند داد.

تنها باید توجه داشته باشید که بعد از وقوع زلزله حتما کنتور گاز را ببندید. در صورتی که در اطراف کنتور بوی تخم مرغ فاسد را استشمام کردید، نشانه ی نشت گاز خواهد بود.

نکات مهم در حین نصب شیرهای ضد زلزله گاز

• شیر را به صورت کاملاً تراز و عمود بر لوله نصب کنید.
• در فاصله ی ۳۰ سانتی متری شیر باید بست، بسته شود.
• شیر در هنگام بسته شدن بر روی لوله، در حالت بسته قرار دارد و پس از اتمام عملیات نصب با استفاده از ابزار باز می شود.
• به منظور اطلاع از باز یا بسته بودن شیر می توانیم به نشانگری که بر روی شیر وجود دارد توجه کنیم.
• جهت جریان گاز بر روی شیر با یک نشانگر مخصوص نشان داده شده است. بنابراین شیر را باید در جهت فلش نشانگر بر روی شیر نصب کرد.
• برای استفاده از این شیرها فشار کاری ۱ بار را در نظر می گیریم.
• نصب این شیرها توسط نصاب اداره گاز یا کارشناسان مجاز انجام می شود.
• شیر باید در فاصله ی یک تا یک و نیم متری سطح زمین نصب شود تا قادر به حس کردن لرزش های حاصل از زلزله باشد.
• پیش از نصب شیر باید تمامی لوله ها را تمیز کنیم به طوری که هیچ گونه مواد جامدی بر روی آن وجود نداشته باشد.
• حساسیت این شیرها بسیار بالا است و در حین نصب باید مراقبت های لازم برای جلوگیری از بسته شدن بی جهت شیر را انجام دهیم.
• شیر ضد زلزله گاز باید از هر دو طرف به طور کامل به لوله ی گاز ملحق شود.

زلزله امری اجتناب ناپذیر است و به هیچ وجه نمی توان مانع از رخداد آن شد. تنها رویکردی که می توان در برابر زلزله اتخاذ کرد بکارگیری تکنولوژی روز و تجهیزاتی است که می توانند ایمنی افراد و شهرها را در برابر زلزله افزایش دهند. تاکنون زلزله های بزرگ و مخربی در سرتاسر ایران و جهان رخ داده که توانسته خسارت های جانی و مالی بسیاری را به مردم و دولتمردان وارد کند. سرپایی یک جامعه و یا حتی یک شهر کوچک پس از وقوع زلزله های مخرب امری است که نیاز به زمان و هزینه های گزاف، مازاد بر هزینه های معمول شهری دارد. بنابراین برای جلوگیری از وارد آمدن این خسارات باید اقدامات ارتقا دهنده ی ایمنی را پیش از وقوع زلزله انجام دهیم.

همان طور که در بالا اشاره کردیم استفاده از شیر ضد زلزله گاز یکی از عوامل ارتقا دهنده ایمنی در زلزله است. با استفاده از این شیرها مانع از وقوع آتش سوزی های گسترده پس از وقوع زلزله خواهیم شد و تلفات پس از وقوع زلزله را تا حد زیادی کاهش خواهیم داد.

از دیگر تجهیزاتی که مانع از نشت گاز در محیط می شوند سنسورهای هشدار دهنده غلظت گاز و شیر برقی گاز هستند که برای ارتقای ایمنی افراد حتی در زمان های معمول و خارج از شرایط زلزله به کار می روند.